Açıklama
Ülkemizde ‘kaldırık otu’ ve ‘ıspıt otu’ isimleriyle de bilinen hodan bitkisi, hem yemeklerde ve salatalarda taze olarak kullanılmakta, hem de şifalı etkilerinden yararlanmak için bitkisel çay ve yağ olarak da tüketilmektedir. Eski çağlarda bu otu kullanmanın cesareti arttırdığına inanıldığı için ‘cesaret otu’ olarak anıldığına ve savaşa giden askerlere verildiğine dair bazı kayıtlar vardır. Günümüzde ülkemizde de sıklıkla tüketilen hodan otu, tüm dünyada şifalı bir bitki olarak tanınmaktadır.
Hodan nedir?
Latince ismi Borago officinalis olan hodan otu, hodangiller (Boraginaceae) familyasına ait, tek yıllık bir bitkidir. Anavatanı Suriye başta olmak üzere tüm Akdeniz kıyılarında yetişir, Güney Amerika ve Kuzey Afrika’da da yetiştirilebilmektedir.
Çoğunlukla mavi olan çiçekleri bazı türlerde beyaz renkte de açabilir. Hoş görünümlü çiçekleri nedeniyle süs bitkisi olarak da yetiştirilmektedir. Tohumlarından yağ elde etmek için büyük ölçeklerde tarımı yapılır, mutfaklarda ve şifalı bitki olarak kullanmak için de ekimi ve dikimi yapılmaktadır. Bitkinin kurutulmuş yapraklarından ve çiçeklerinden lezzetli bitki çayı hazırlanabildiği gibi, bitki özel yöntemlerle kapsül veya tablet haline getirilerek de tüketilebilmektedir.
Hodan çeşitleri
Borago officinalis olarak bilinen hodan bitkisinin, aynı isimde farklı türleri bulunmaktadır. Boraga officinalis ‘Variegata’, dalları üzerindeki beyaz tüyleri ile dikkat çeker. ‘Alba’ türü ise yaygın olarak mavi renkte çiçek açan yaygın hodan yerine, beyaz renkte açan çiçekleri ile bilinir. Borago pygmaea türü ise çok daha kısa boylu, sürünücü türde bir bitkidir.
Tüm hodan türlerinin etken maddeleri ve etkileri aşağı yukarı aynıdır.
Hodan çayı tarifleri
Öksürüğü kesen hodan çayı: Bir tatlı kaşığı hodan, iki dilim taze zencefil, bir-iki yaprak adaçayı, bir kabuk tarçın, bir parça civanperçemi, bir tatlı kaşığı kurutulmuş ekinezya ile karıştırılır, üzerine iki su bardağı kadar kaynamış su ilave edilerek ağzı kapalı halde 10 dakika boyunca demlenmeye bırakılır. Süzüldükten sonra bir çay kaşığı bal veya birkaç damla limon suyu ile tatlandırılabilir. Bu çay, öksürük şikayetlerini gidermeye yardımcı olduğu gibi, soğuk algınlığı ve nezle gibi rahatsızlıklara karşı korunmaya da yardımcı olur.
Uykusuzluk için hodan çayı: Bir tatlı kaşığı hodan otu, iki parça adaçayı, bir tatlı kaşığı limon melisa veya oğul otu, bir tatlı kaşığı papatya karıştırılır, iki su bardağı kaynamış suda 10 dakika demlenir. Süzüldükten sonra bal ile tatlandırılabilir. Yatmadan önce, sıcakken içilmelidir. Vücuda ve zihne rahatlık vererek daha rahat bir uyku için yardımcı olacaktır.
İdrar söktürücü hodan çayı: Bir tatlı kaşığı hodan otu, bir tutam mısır püskülü ve bir yemek kaşığı kadar kiraz sapı karıştırılır, 15 dakika boyunca 2 su bardağı kaynamış suyun içerisinde demlenir. Süzüldükten sonra bir şişeye alınan bu karışımdan günde 2-3 defa bir çay bardağı olacak şekilde içilebilir.
Hodan bitkisinin yan etkileri
Taze olarak yemeklerde veya salatalarda kullanıldığında hodan otu herhangi bir yan etki göstermez. Ancak bitki çayı olarak düzenli şekilde kullanıldığında bazı istenmeyen yan etkilere neden olabilir.
Epilepsi veya şizofreni hastası olan, Phenothiazine türevi ilaçlar kullanan kişilerin hodan bitkisini tüketmemesi gerekir.
Çocukların hodan çayı tüketmemesi tavsiye edilir.
Hodan bitkisinde bulunan Pyrrolizidine alkaloidler (PA) olarak bilinen etken madde, karaciğeri doğrudan etkileyebilmektedir. Bu nedenle ciddi bir karaciğer rahatsızlığı bulunan kişilerin hodan otu tüketmemesi tavsiye edilir.
Hamilelikte ve emzirme dönemindeki etkileri tam olarak bilinmedeği için bu dönemlerde de hodan otu kullanılmamalıdır.
