Adaçayı

Ülkemizde en sık tüketilen bitki çaylarından biri olan adaçayı, yoğun tadı ve şifalı özellikleri nedeniyle tercih ediliyor. Bitkinin orijinal ismi olan Salvia, ‘salvation’ (kurtuluş) kelimesinden gelir ve koruma, muhafaza etmek gibi anlamları da içerir. Eski medeniyetlerde adaçayının ölümsüzlük vaat eden bir bitki olduğuna dair kayıtlar yer almaktadır.

Kategori

Açıklama

Ülkemizde en sık tüketilen bitki çaylarından biri olan adaçayı, yoğun tadı ve şifalı özellikleri nedeniyle tercih ediliyor. Çok eski çağlardan beri kıymetli bir bitki olarak çeşitli amaçlarla kullanılmıştır, öyle ki 17. Yüzyılda İngiliz Kraliyet ailesi tarafından sokaklardaki kötü kokuları önlemek için her tarafa adaçayı ekilmesi emredilmiştir. Roma, Yunan ve Kızılderili kültürlerinde kurutulmuş adaçayı demetlerinden yapılan tütsüler, arındırma amacı ile kullanılırdı. Bitkinin orijinal ismi olan Salvia, ‘salvation’ (kurtuluş) kelimesinden gelir ve koruma, muhafaza etmek gibi anlamları da içerir. Eski medeniyetlerde adaçayının ölümsüzlük vaat eden bir bitki olduğuna dair kayıtlar yer almaktadır.

Adaçayı Nedir?

Hoş kokulu bitkilerin ailesi olarak bilinen Ballıbabagiller familyası üyesi olan adaçayı (Salvia), içeriğindeki uçucu ve aromatik yağlar nedeniyle tıbbi ve aromatik bitkiler kategorisinde önemli bir bitkidir. Çoğunlukla demlenerek çay olarak tüketilen adaçayı bitkisi aynı zamanda alternatif tıp, eczacılık, parfümeri ve kozmetik alanlarında da kullanılır.

Adaçayı Çeşitleri Nelerdir?

Ülkemizde yaygın olarak iki türü bulunur, Salvia officinalis ve Salvia fruticosa.

Salvia officinalis, tıbbi adaçayı olarak da bilinir ve genellikle yabani olarak yetişmez, özel olarak üretilir ve işlenir. Salvia frutocisa ise Ege Bölgesi başta olmak üzere ülkemizin pek çok yerinde kendiliğinden yetişmektedir.

‘Yayla adaçayı’, ‘dağçayı’ olarak bilinen bitki ise, yine Ballıbabagiller familyasına ait bir bitkidir ama aslında adaçayından farklı bir türdür. Orijinal adı Sideritis olan bu bitkinin özellikleri de adaçayından farklıdır.

Adaçayı Tarifleri

Sade adaçayını yukarıda anlatıldığı gibi demleyebilirsiniz. Ancak özel bir bitki çayı hazırlamak için adaçayının yanında iyi gidebilecek bazı başka bitkiler de kullanabilirsiniz:

Karanfilli adaçayı: Adaçayını demlerken içine fincan başına 2 karanfil attığınızda daha yoğun, koyu renkli ve hoş kokulu bir bitki çayı hazırlayabilirsiniz.

Zencefilli adaçayı: Bir cezvede ya da ateşe dayanıklı bir demlikte iki fincan suyu kaynatın, bir-iki parça zencefil ekledikten sonra 2-3 dakika daha kaynatın. Ocağı kapattıktan sonra çaya iki dal (6-8 yaprak) adaçayı ilave edin ve 5 dakika demlemeye bırakın.

Uyku öncesi çayı: İki fincan kaynamış suya bir-iki yaprak adaçayı, bir tutam melissa yaprağı ve iki-üç adet papatya ilave edin ve ağzı kapalı şekilde 5 dakika demlemeye bırakın. Uykudan önce içeceğiniz bu çay karışımı sakinleşmenize, vücudunuzun gevşemesine ve daha rahat bir uyku çekmenize yardımcı olacaktır.

Kış çayı: Bir cezvede ya da ateşe dayanıklı bir demlikte dört fincan suyu kaynatın, içine bir kabuk tarçın, iki parça zencefil, iki parça zerdeçal ve iki parça havlıcan ekleyin. 2 dakika kaynadıktan sonra karışıma bir tutam adaçayı, beş karanfil ve bir-iki parça okaliptüs yaprağı ekleyin. 3-5 dakika demlendikten sonra süzün ve servis edin.

Adaçayının Diğer Kullanım Alanları

Adaçayı, yemeklerde de kullanılabilen güçlü bir baharattır. Taze adaçayını ince ince doğrayarak makarna soslarında, fırın yemeklerinizde kullanabileceğiniz gibi kuru adaçayını da ufalayarak dilediğiniz yemekte kullanabilirsiniz. Ancak yoğun kokusu ve tadıyla baskın bir baharat olan adaçayını yemeklerde oldukça az miktarlarda kullanmaya özen göstermelisiniz.

Çay ve baharat olarak kullanımının yanı sıra, adaçayını şifalı özelliklerinden faydalanmak için de çeşitli şekillerde (gargara, tentür, uçucu yağ vs.) kullanabilirsiniz.

Adaçayı Gargarası Nasıl Yapılır?

Bir su bardağı kaynamış suyun içine yarım avuç dolusu kuru adaçayı eklenerek 10 dakika boyunca demlenmeye bırakılır. Karışım süzülerek başka bir bardağa veya cam kaba alınır. Bu yoğun adaçayı ile günde üç defa dişler fırçalandıktan sonra gargara yapılır.

Adaçayının Yan Etkileri Nelerdir?

Bütün şifalı bitkilerde olduğu gibi adaçayı da, bazı özel durumlarda çeşitli yan etkiler göstererek istenmeyen sonuçlara neden olabilir:

  • Rahim kaslarını uyarıcı etkileri nedeniyle, hamilelik boyunca kullanılmaması tavsiye edilmektedir. Hamilelikte adaçayı kullanımı düşüğe varabilen olumsuz etkilere neden olabilir.
  • Çarpıntıya neden olan ‘tujon’ maddesi içerdiği için adaçayı, aşırı kullanım sonucunda kan basıncının (tansiyonun) yükselmesine neden olabilir.
  • Adaçayı erkeklerde sperm sayısının azalmasına neden olabilir. Çocuk sahibi olmayı düşünen erkeklerin az miktarlarda tüketmesi tavsiye edilir.
  • Süt üretimini durdurabilecek etkilere neden olduğundan emziren kadınların da adaçayı içmemesi tavsiye edilir.
  • İçeriğindeki doğal östrojen nedeniyle erkeklerin uzun süre kullanmaması tavsiye edilir.
  • Epilepsi (sara) hastalarının kesinlikle adaçayı içmemesi önerilmektedir.
  • Herhangi bir sağlık sorununuz bulunmasa bile, uzun süreli ve fazla miktarlarda adaçayı tüketiminden kaçınılması önerilmektedir.

Yapılışı

Adaçayı Nasıl Demlenir?

İyi bir adaçayı demlemek için bazı püf noktalarına dikkat etmek gerekir.

Adaçayını taze olarak da tüketebilirsiniz. Ancak kurutulmuş adaçayının kullanımı daha yaygındır. Aynı şekilde hazır poşet çay olarak satılan adaçayını da tercih edebilirsiniz.

Öncelikle kullandığınız adaçayının kaliteli olduğundan emin olmalısınız. Doğadan toplanan adaçayı bitkisi eğer doğru şekilde toplanıp kurutulmamışsa, tıbbi özelliklerini yitirmiş olabilir. O yüzden güvendiğiniz bir yerden aldığınız ve sararıp solmuş bir görüntüsü olmayan bir adaçayını kullanmanız iyi olacaktır.

Bir fincan çay demlemek için 4-5 yaprak ayıklanmış ya da dalında duran adaçayının üzerine kaynamış suyu dökün ve demlenmeye bırakın. Yoğun tadı olan bir adaçayı için 5 dakika, daha hafif aromalı bir çay içinse 3 dakika demlemeniz yeterli olacaktır.

Adaçayını asla uzun süreler demlemeyin veya kaynatmayın. Eğer demlik kullanıyorsanız, maksimum 5 dakikanın sonunda çayınızı süzün. Çayınızı pratik bir şekilde bardağınızda demlemek istiyorsanız, kaynamış su dolu bardağınızın içine bir dal adaçayı koyup demlendikten sonra çıkararak da çayınızı hazırlayabilirsiniz.

Faydaları

Adaçayının Faydaları

  • Yapılan araştırmalar, adaçayının içeriğindeki saffisinolid ve sageone adı verilen aktif bileşiklerin antiviral (virüslere karşı etkili) özelliği olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu özelliği sayesinde adaçayı, grip ve benzeri hastalıklara karşı korunmak için etkili bir bitkidir. Özellikle grip virüsünün yaygın olduğu kış mevsiminde günde 1-2 fincan adaçayı tüketmek, gribe karşı korunmada etkili bir yöntemdir.
  • Adaçayı kanı temizleyerek vücuttaki mikroplarla savaşır.
  • Zihin açıcı özelliği vardır.
  • Ülser hastalığının iyileşmesinde yardımcıdır.
  • Sinir bozukluğu, baş dönmesi, titreme gibi durumlarda adaçayı içmek rahatlatıcı etki gösterir.
  • Sindirim bozukluklarının giderilmesinde yardımcıdır.
  • Aşırı terleme, rahatsızlık veren gece terlemeleri gibi durumlarda düzenli olarak adaçayı kullanmak etkilidir.
  • Adaçayı içmek cildi güzelleştirir. Aynı şekilde demlenip soğutulmuş adaçayını tonik gibi kullanmak da cildin parlamasına ve cilt üzerindeki iltihap, sivilce gibi sorunların giderilmesinde yardımcı olur.
  • İçeriğindeki östrojen sebebiyle adet öncesi sendromunu ve menopoz sıkıntılarını azaltmada yardımcı olur.
  • Adaçayının içeriğindeki bazı flavonlar da bitkinin antienflamatuar (iltihaplara karşı etkili) olmasını sağlıyor. Özellikle boğaz – bademcik iltihabı, faranjit gibi durumlarda uygulanan adaçayı kürü belirgin etki gösterir. Böyle durumlarda adaçayı gargarası uygulaması yapılabilir.